Ağıl olmasa, bəxt neyləsin?

Rəvayətə görə bir gün ağıl ilə bəxt gəzməyə çıxırlar. Cavan cütçünü yer becərən görərək bəxt, ağıla müraciətlə onu kamal və dövlətə çatdırmaq üçün bu gəncin bədəninə daxil olmağı təklif edir. Ağıl, bu adamdan bir şey çıxmayacağını söyləyib razı olmur, bəxt isə gəlib oğlanın bədəninə girir.

Cütçü qazılıb çevrilmiş torpağı bel ilə əzib yumşaldarkən onun içərisindən par-par parıldayan böyük bir daş tapır. Onu əlinə götürüb bir qədər baxır, ağlı olmadığı üçün adi daş zənn edib kənara tullayır. 

Bu vaxt təsadüfən onun yanından bir atlı keçirmiş. O, hələ uzaqdan daşın parıltısını görüb atından yerə enir, yaxın gəlib daşı yerdən qaldırır, onun misilsiz qiymətə malik olduğunu yəqin etdikdən sonra cütçüyə müraciətlə daşı ona satmasını istəyir. Cütçü cavabında deyir:

– Xoşun gəlirsə, götür, o daş mənim nəyimə gərəkdir?

Atlı iri ləl parçasını götürüb gedir. Bir padşahın xəzinəsində onu dəyişib əvəzində çoxlu qızıl alır və cah-cəlal içərisində yaşamağa başlayır. Bir gün bu var-dövləti ona bağışlamış kəndlinin yaxşılığından çıxmaq fikrinə düşür. İkimərtəbəli gözəl ev tikdirir, içərisini lazım olan bütün avadanlıqla doldurur, cütçünü tapıb oraya dəvət edir və qızını da ona verməyə razı olduğunu söyləyir. Oğlan gəlib evə baxır, girib bir-bir otaqları gəzir. Mətbəxdən keçərkən bir parça çörəklə bir tikə pendir götürüb çuxasının altında gizlədir, xəlvət yerdə yemək məqsədilə həyətə çıxır.

Qızın atası onu axtarmağa başlayır. Oğlan elə bilir ki, pendir-çörək oğurladığını başa düşərək onu tapmaq istəyirlər. Buna görə də qaçır və qorxusundan hətta öz kəndlərinə deyil, başqa bir kəndə gedir.

Oğlanın bu axmaq hərəkətindən təngə gəlmiş bəxt öz-özünə deyir:

– Düzdür, deyirlər adamın gərək bəxti olsun, amma mən nə qədər çalışsam da, ağlın köməyi olmadan bir iş görə bilmədim. Beləlikıə, bəxt də onu tərk edib gedir.

Ağlın, şüurun əsas olduğunu göstərmək üçün bu məsəldən istifadə edirlər.